W 1970 r. Herbst i Scully opisali 7 przypadków rzadkiego typu nowotworów pochwy u dziewcząt i młodych kobiet, których matki otrzymywały w okresie ciąży duże dawki stylbestrolu w związku z zagrażającym poronieniem [23, 24]. Postulowany związek przyczynowy między podawaniem stylbestrolu w okresie ciąży a rozwojem nowotworu potwierdziła w pełni analiza podobnych przypadków objętych Nowojorskim Rejestrem Nowotworów [21]. Przypadki te stanowią jedyny jak dotąd bezsporny przykład polekowej kancerogenezy transplacentarnej u ludzi.
Ostatnio pojawiły się jednak doniesienia sugerujące możliwość transplacentarnej indukcji niektórych nowotworów wieku dziecięcego (w tym szczególnie neuroblastoma i guzów wywodzących się z listewki neural- nej – neural crest) łącznie z charakterystycznym zespołem wad rozwojowych u potomstwa matek, które z powodu padaczki leczono fenytoiną podczas ciąży [35, 38]. Dotychczas opisano co najmniej 6 przypadków.
Postulowano również częstsze występowanie nowotworów w ośrodkowym układzie nerwowym u dzieci w następstwie podawania kobietom ciężarnym fenobarbitalu [35].
W tym kontekście warto zwrócić uwagę na częste łączenie występowania niektórych wad rozwojowych, a także zespołów związanych z aberracjami chromosomalnymi z występowaniem nowotworów w wieku dziecięcym. Guzy Wilmsa, glejaki, a także pierwotne raki wątroby występują szczególnie często u dzieci z połowicznym przerostem ciała, wrodzonym brakiem rogówki i z niektórymi wadami układu sercowo-naczynio- wego [42, 43], U dzieci z zespołem Downa, a także z niektórymi innymi aberracjami chromosomalnymi stwierdzono od kilku do kilkunastokrotnie większą zachorowalność na białaczkę [27],
Współistnienie wad wrodzonych i nowotworów jest podstawą do twierdzenia, że oba efekty zależą od transplacentarnego działania czynników łączących właściwości kancero- i teratogenne.
OPIS WYBRANYCH GRUP LEKÓW POD KĄTEM POTENCJALNEGO DZIAŁANIA KANCEROGENNEGO
Monografia Międzynarodowej Agencji do Badań nad Rakiem poświęcona podsumowaniu dotychczasowych badań nad kancerogennym działaniem związków chemicznych [35] wymienia ok. 70 leków, które były przedmiotem obszerniejszych badań pod kątem takiego działania.
Systematyczny przegląd wyników takich badań zawarty jest także w kilku innych monografiach i opracowaniach poglądowych [19, 31, 32, 33, 34, 52, 53, 54, 70], W niniejszym opracowaniu – w ramach przeglądu związków i procedur stosowanych w terapii o największym prawdopodobieństwie działania kancerogennego – szczególną uwagę poświęcono lekom cytostatycznym i immunosupresyjnym, wśród których znajduje się szczególnie wiele leków potencjalnie kancerogennych, oraz preparatom hormonalnym w związku z ich szerokimi terapeutycznymi i pozate- rapeutycznymi zastosowaniami.
Na podstawie przybliżonych ocen epidemiologicznych do 5% nowotworów w generalnej populacji pozostaje w związku z kancerogennym działaniem leków powyższe oceny nie obejmują nowotworów indukowanych przez promieniowanie i pozostających w związku ze stosowaniem preparatów hormonalnych [73],
PROMIENIOWANIE JONIZUJĄCE, CYTOSTATYKI I LEKI 0 DZIAŁANIU IMMUNOSUPRESYJNYM
Spośród czynników stosowanych w terapii i diagnostyce chorób do najlepiej poznanych należy kancerogenne działanie promieniowania jonizującego. Znaczny wzrost zachorowalności na białaczki, a po dłuższym okresie latencji również na inne nowotwory w różnych lokalizacjach narządowych stwierdzono m.in. analizując populacje Hiroshimy i Nagasaki, a także losy chorych na zesztywniające zapalenie kręgosłupa leczonych w przeszłości dużymi dawkami promieni rtg [26, 36j. Również często stosowane badania radiodiagnostyczne, w tym zwłaszcza takie, które wymagają wielokrotnej ekspozycji, niosą ze sobą ryzyko zwiększonej zachorowalności na nowotwory – wymierne w skali populacyjnej [37], Wykazano również, że kumulacja radu i innych pierwiastków promieniotwórczych w tkance kostnej może prowadzić do rozwoju mięsaków kostnych [22] oraz udowodniono związek między terapią izotopem fosforu SP a rozwojem białaczek w przebiegu czerwienicy [44].
Leki o działaniu cytostatycznym należą do kilku grup o odmiennej budowie chemicznej i różnym mechanizmie działania. Spośród nich szczególnie często stosowane są w terapii związki alkilujące, pochodne ureta- nu, analogi zasad purynowych i pirymidynowych, inhibitory metabolizmu kwasów nukleinowych, alkaloidy indukujące dezintegrację wrzeciona podziałowego oraz niektóre antybiotyki. Skutkami działania większości tych związków są uszkodzenia materiału genetycznego, blokowanie procesów prowadzących do replikacji DNA i/lub transkrypcji i translacji informacji genetycznej [63]. Większość z tych związków wykazuje silne właściwości mutageniczne, a konsekwencją działania wielu z nich są także uszkodzenia struktury chromosomów.
Dodaj komentarz